Kapadokya Alan Başkanlığı Soğanlı Vadisi’nde restorasyon çalışmalarına start verdi. Ancak bölgenin diğer önemli merkezlerinde kültürel mirasın korunmasına ilişkin kapsamlı ve bütüncül bir stratejinin henüz geliştirilmediği görülüyor.
Gazeteci Yazar: Naci İşler
Kurum: Kapadokya Gündem
Kapadokya Alan Başkanlığı’nın Soğanlı Vadisi’nde başlattığı koruma ve restorasyon girişimleri, kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılması açısından önemli bir başlangıç niteliği taşıyor. Ancak bu hamle, Kapadokya’nın bütüncül korunması yönünde atılmış sistematik bir adım olmaktan çok, sınırlı ve bölgesel bir uygulama görünümü sergiliyor.
Gelişme
Bölgedeki restorasyon gündemi Soğanlı Vadisi ile sınırlı kalırken, Ürgüp Karlık köyündeki Kurt Deresi Vadisi, Devrent Vadisi, Ortahisar Gün Batımı noktası, Göreme ve Çavuşin gibi alanlarda ciddi sorunlar devam ediyor. Özellikle Erken Bizans dönemi yapılarında gözlenen statik bozulmalar, fresklerdeki çatlaklar ve erozyon kaynaklı kayıplar acil müdahale gerektiriyor. Buna karşın bu alanlarda herhangi bir koruma ya da risk yönetim planının devreye sokulmadığı anlaşılıyor.
Diğer taraftan planlama süreçlerinde koruma–kullanma dengesi tartışmalı. Alan Başkanlığı tarafından hazırlanan yeni Çevre Düzeni Planı ile birlikte eski SİT sınırlarının değiştirilmesi, yüksek emsalli yeni yapılaşma alanlarının açılması, koruma ilke ve esasları açısından çelişkili bir duruma işaret ediyor. UNESCO Dünya Mirası statüsündeki bir bölgede, bu tür plan değişikliklerinin uluslararası koruma kriterleriyle uyumlu olup olmadığı sorusu gündeme geliyor.
Uzman Görüşü
Bölgede çalışmaları yakından izleyen ve görüş bildiren uzmanlar, yeni yapılaşma baskısının Kapadokya’nın özgün peyzaj bütünlüğünü bozduğunu vurguluyor. Özellikle Çavuşin’deki MS 965 tarihli Nikephoros Phokas Manastırı’nın hemen arkasına yapılan modern binalar, sadece tekil bir ihlal değil, ilerleyen dönemde artması muhtemel bir sürecin habercisi olarak değerlendiriliyor.
Uzmanlara göre sorun, yalnızca bireysel yapılaşmalarla sınırlı değil; koruma mevzuatı, imar izinleri ve denetim mekanizmalarının yetersizliği de süreci hızlandırıyor. Bu tabloya, mevcut otel ve yatak kapasitesinin ihtiyaç fazlası olduğu, buna rağmen yeni turistik tesislere izin verildiği gerçeği eklendiğinde, Kapadokya’nın kültürel ve doğal mirasının “turizm baskısı” altında hızla değer kaybettiği görülüyor.
Sonuç
Soğanlı Vadisi’nde yürütülen restorasyon çalışmaları önemli olmakla birlikte, stratejik bir bütünlükten yoksun. Kapadokya’nın tüm vadilerini kapsayan, bilimsel verilere dayalı, çok disiplinli ve uzun vadeli bir koruma planı hayata geçirilmediği sürece yapılan çalışmalar, uluslararası alanda “vitrin projeler” olarak algılanmaya mahkûm.
Kültürel miras, seçmeci yaklaşımlarla değil, alanın tamamını kapsayan bütüncül koruma politikalarıyla korunabilir. Kapadokya Alan Başkanlığı’nın asli sorumluluğu da tam olarak budur.
Kapadokya’da Kültürel Mirasın Korunması: Soğanlı Vadisi Örneği ve Diğer Alanlarda Koruma Sorunları
Özet
Kapadokya Alan Başkanlığı tarafından Soğanlı Vadisi’nde başlatılan konservasyon ve restorasyon çalışmaları, bölgedeki kültürel mirasın korunması adına olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu müdahalenin, Kapadokya’nın diğer önemli merkezlerine yayılamaması, alanın bütüncül korunması ilkesine aykırıdır. Bu rapor, Soğanlı Vadisi örneğinden hareketle Devrent Vadisi, Ortahisar Kızıl çukur vadisi, Çavuşin ve Kurt Deresi gibi alanlarda gözlemlenen koruma eksikliklerini tartışmakta ve mevcut planlama süreçlerinin ulusal–uluslararası koruma ilkeleriyle uyumluluğunu sorgulamaktadır.
Giriş
Kapadokya, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan ve çok katmanlı kültürel–doğal değerleriyle uluslararası öneme sahip bir bölgedir.1
Alanın korunmasında temel yaklaşım, bütüncül koruma ilkesidir.2
Ancak son dönemde Kapadokya Alan Başkanlığı tarafından yürütülen çalışmalar, bu ilkenin uygulamada yeterince hayata geçirilemediğini göstermektedir.
Bulgular
1. Soğanlı Vadisi’nde Yapılan Çalışmalar
Kapadokya Alan Başkanlığı’nın duyurusuna göre Soğanlı Vadisi’nde kiliselerin korunması, restorasyonu ve ziyaretçi güvenliğinin artırılması amacıyla ön tespit ve yerinde inceleme yapılmıştır. Bu kapsamda:
Kiliselere ulaşım yollarının düzenlenmesi,
Yapıların iç ve dış yüzeylerindeki bozulmaların belgelenmesi,
Yönlendirme ve bilgilendirme tabelalarının yenilenmesi gibi adımlar öngörülmüştür.3
2. Diğer Vadilerde Koruma Eksiklikleri
Ürgüp’ün Karlık Köyü’ndeki Kurt Deresi Vadisi, Göreme, Çavuşin, Derinkuyu, Gülşehir ve Çat gibi alanlarda çok sayıda Bizans dönemi kilisesi, manastırı ve İslam dönemi yapıları ciddi risk altındadır. Yapılarda statik bozulmalar, fresklerde çatlamalar ve erozyona bağlı yüzey kayıpları gözlemlenmektedir. Buna karşın bu alanlara yönelik sistematik bir koruma planı bulunmamaktadır.
3. Planlama ve Mevzuat Sorunları
Yeni Çevre Düzeni Planı ile SİT sınırlarının değiştirilmesi ve yüksek emsalli yeni yapılaşma alanlarının açılması dikkat çekmektedir.4
Bu değişiklikler, UNESCO’nun Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention belgesinde belirtilen “otantik değerlerin korunması” ilkesine aykırı riskler barındırmaktadır.5
Tartışma
Kapadokya’da gözlemlenen sorunlar iki ana başlıkta toplanabilir:
Koruma–Kullanma Dengesizliği: Bölgedeki otel ve yatak kapasitesinin ihtiyaç fazlası olmasına rağmen, yeni turistik tesislere izin verilmesi, ekonomik gerekçelerin kültürel mirasın önüne geçtiğini göstermektedir.
Yetersiz Denetim: Alan Başkanlığı’nın özel imar izinleriyle yatırımcılara tanıdığı esneklik, koruma mevzuatının işlevsizleşmesine yol açmaktadır.
Bu durum, alanın yalnızca belirli bölümlerinde vitrin projeler yürütülürken, diğer kısımlarında geri dönüşü olmayan kayıpların yaşanmasına neden olmaktadır.
Sonuç
Soğanlı Vadisi’nde başlatılan çalışmalar önemli bir başlangıç olmakla birlikte, Kapadokya’nın tamamı için bütüncül bir koruma stratejisinin geliştirilmesi zorunludur. Aksi takdirde, uluslararası alanda “koruma şovu” olarak algılanan sınırlı müdahaleler, bölgenin kültürel mirasını korumak için yeterli olmayacaktır.
Kaynakça
👉UNESCO, World Heritage List: Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia, Paris, 1985. ↩
Ahunbay, Z. (2009). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: YEM Yayınları. ↩
Kapadokya Alan Başkanlığı, “Soğanlı Vadisi Restorasyon Çalışmaları,” Resmî Sosyal Medya Duyurusu, 2025. ↩
Mimarlar Odası Ankara Şubesi, “Kapadokya Çevre Düzeni Planı’na İtiraz,” Basın Bülteni, 2024. ↩
UNESCO, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, Paris, 2019. ↩
E-posta: [naciisler@gmail.com]